ΕΞΟΧΗ: η συνοικία “το όνειρο”. Τα εξοχίτικα...

[Στους κύκλους φαίνονται, όσο διακρίνονται, η Ασβεσταριά (αριστερά), το σπίτι μας (Σταμελέικο), ο Αη-λιάς και ο Γλας]

Το χωριό μας στις αρχές του 20ού αιώνα(τότε λεγόταν Αραχωβίτσα) ξεπερνούσε τους 500 κατοίκους και σήμερα δεν έχει πάνω από 25. Οι περισσότεροι γέροντες. Ένας αιώνας αλλαγών, ο εικοστός αιώνας. Αιώνας σκληρός με εφιαλτικές εμπειρίες για τους περισσότερους. Αγώνας επιβίωσης για όλα τα χωριά της ορεινής Ελλάδας, χωριά με πλούσια ιστορία και πολιτισμό.

Μεγαλώσαμε στην “Εξοχή”. Όλα τα σπίτια, που ήταν μακριά από το χωριό, τα λέγανε “εξοχίτικα”. Το χωριό μας πρέπει να αποτελεί μοναδική ίσως περίπτωση, πανελλαδικά, με τις τόσες οικογένειες/σπίτια διάσπαρτα, μακριά απ’ τον κύριο κορμό, χωρίς να σχηματίζουν ιδιαίτερες συνοικίες. Τα “εξοχίτικα” ήταν όλα μια “συνοικία”, σε ένα τόξο, κάτω και απέναντι από το χωριό. Δεν θα περιγράψω την ομορφιά και τις ιδιαίτερες χάρες και χαρές αυτής της διάσπαρτης και γεμάτης εκπλήξεις ζωής, όπως την έζησα μικρός. Είναι δύσκολο να περιγραφεί. Θέλει μυθιστορηματική αφήγηση. Δεν είναι της ώρας.

Πρέπει όμως να τονίσω ότι όλη αυτή η συνοικία “το όνειρο”, η “Εξοχή”, έσφυζε από ζωή. Παντού έβλεπες ανθρώπους, παντού έβλεπες ζώα, παντού άκουγες φωνές, όλες τις ώρες της μέρας• και της νύχτας πολλές φορές. Οι οικογένειες ήταν πολυάριθμες. Tα ζώα ήταν όλων των ειδών -πρόβατα, γίδια, αγελάδες, άλογο ή μουλάρι, γαϊδούρι, γουρούνι, κότες, σκυλιά- σε μια οικονομία κλειστή με το σύστημα της ιδιοπαραγωγής για ιδιοκατανάλωση.

Θα προσπαθήσω να απαριθμήσω τα “έξοχίτικα”, που κατοικήθηκαν στον εικοστό αιώνα και που σήμερα, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, είναι πια ερείπια, επιστρατεύοντας την προσωπική μνήμη. Ορισμένα απ’ αυτά άδειασαν με την “κατάσταση”, όπως λένε στο χωριό τον εμφύλιο. Όμως, τα περισσότερα άδειασαν με το σεισμό, που έγινε στην Ευρυτανία στις 5 Φλεβάρη 1966 και την αστυφιλία που ακολούθησε, όπως άλλωστε συνέβηκε σε όλη σχεδόν την Ελλάδα. Σε μάς ο σεισμός απλά επιτάχυνε ένα φαινόμενο, που ήταν αναμενόμενο να συμβεί: αυτό της αστυφιλίας .

Αν ξεχνώ κάποιο σπίτι, είναι ευκαιρία να το θυμηθούμε όλοι μαζί και να συμπληρώσουμε ή να διορθώσουμε. Εννοώ, όσοι θα διαβάσετε αυτό το κείμενο. Είναι όμως μια προσπάθεια αποτύπωσης, με συναισθηματικές προεκτάσεις, της παιδικής μνήμης. Για κάθε περίπτωση σπιτιού και για κάθε νοικοκύρη, θα μπορούσε να γράψει κανείς πολλά πράγματα, με υποκειμενικό όμως τρόπο.

Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί αυτή η καταγραφή ως μια τελετουργία πένθους, αλλά ως ακέραιη ζωντανή μνήμη και νοσταλγική θύμηση. Όλα όσα μας θυμίζουν μια εποχή με νοσταλγία, μεγεθύνονται και αποκτούν υπόσταση ιδιαιτερότητας μέσα από αδιευκρίνιστους μηχανισμούς, που έχουν σχέση με το τι έχει αποτυπωθεί στην προσωπικότητά μας και που αντανακλάται στο δικό μας ψυχικό κόσμο.

Τελικά ένας απλός ερασιτέχνης συγγραφέας ή ένας ερασιτέχνης κινηματογραφιστής θα μπορούσε να περάσει στην αιωνιότητα αυτό, που χάνεται μέσα στο χρόνο και είναι ανεπανάληπτο. Μια εποχή, που ζήσαμε και νοσταλγούμε, γιατί, απλά, είναι τα παιδικά μας χρόνια και οι ρίζες. Είναι η ιδιαίτερη πατρίδα και το πρώτο “φως”

1. Του Σακκολία (Σακκάς Ηλίας). Πέρα από το ποτάμι, στο δρόμο(μονοπάτι) για την Αγία Τριάδα
2. Του Στοκονίκου (Στόκας Νίκος), επίσης πέρα από το ποτάμι
3. Του ΣτοκοΒαγγέλη (Στόκας Βαγγέλης, ο «καλαντζής»), πάνω από το Μύλο
4. Του Μενοχρήστου(Σπυράκης Χρήστος), κάτω από το Μούγκ’ και απέναντι από τη Χλιαρόραχη
5. Του ΜενοΠαύλου (Σπυράκης Παύλος, αδελφός του Χρήστου, δίπλα - δίπλα)
6. Το Μυρισιωτέικο(στα Αμπέλια)
7. Το Κιτσέικο(Κιτσάκης Νίκος), από δω από το ποτάμι, στο δρόμο για το Μύλο
8. Του Σταμελλοχρήστου(Σταμέλλος Χρήστος) πέρα από το ποτάμι, προς την Αγία Παρασκευή
9. Του Κουμπουγιαννοκώτσου(Κουμπής/Κουμπουγιάννης Κώστας), το ίδιο
10. Του ΚουμπογιαννοΣτέλιου(Κουμπής/Κουμπουγιάννης Στέλιος), το ίδιο, και τα δύο αυτά σπίτια ήταν κάτω από Χουλιαρέικο το κτήμα “στ’ Αποστόλ’”
11. Τα Γραβανέικα(Γραβάνης Θωμάς) ανεβαίνοντας για τη Χουλιαρόραχη
12. Τα Χλιαρέικα στη Χλιαρόραχη(Χουλιάρας Κώτσος και Μήτσος)
13. Του ΧλιαροΒασίλη(Χουλιάρας Βασίλης)
14. Της Χλιαροκωσταντίνενας(Χουλιάρα του Κώστα Χουλιάρα). Όλα αυτά ήταν κοντά σχετικά, που δείχνει και την συγγενική σχέση
15. Το Σταμελέικο(Κοσβέικο – Σταμέλος Βαγγέλης/Κόσβας/Κόσυβας) στον Πλάτανο, το δικό μας. Το μόνο που διατηρείται σήμερα, μετά και την επισκευή της στέγης που έκανε ο πατέρας πέρυσι. Η παρακμή όμως, λόγω της απουσίας του ανθρώπου, είναι απερίγραπτη
16. Του ΒασιλοΠάνου(Βασιλείου Πάνος)
17. Του Σπυρογληγόρη(Σπυράκης Γρηγόρης/Γληγόρης), δίπλα στ’ Καλοέρ’(η)
18. Του ΚεραμαρουΤάκη στη Μαντζούκα(Κεραμάρης Τάκης)
19. Το Στοκέικο(Στόκας Ηλίας), πάνω από την Πανα(γ)ιά
20. Του Κιτσουνίκου(Κίτσος Νίκος). Είχαν δύο σπίτια, ένα κοντά στη βρύση στο Ζωρέικο και ένα στην κορυφή στο Ζωρέικο
21. Του ΤζιαβοΧριστάκου(Τζιαβός Χρίστος), κάτω από τα Στοκέικα
22. Του ΣταμελοΠερικλή (Σταμέλος Περικλής/ στα Λαζαριάτικα)
23. Της Σπυρακονίκαινας (κάτω από τα Κεραμαρέικα και πάνω από τη Ντρίβα)
24. Τα Κεραμαρέικα στα Γραδέτσια[Κεραμάρη Νίκαινα(του Νίκου)]
25. Του Κεραμαροκώτσου(Κεραμάρης Κώστας)
26. Του Σουλτογληγόρη(Σούλτος Γρηγόρης/Γληγόρης), μετά τα Κόμματα
27. Της Ζάχενας(Γυναίκα του Χουλιάρα Ζάχου)
28. Στο Καλύβι (Κεραμαρέικο)

Ιδιαίτερη αναφορά οφείλουμε στο “Μύλο του Βασίλη”, τη μόνη βιοτεχνικού τύπου μονάδα του χωριού: “Νοτιοδυτικά του χωριού, κάτω στο ποτάμι, στο Αγιοτριαδίτικο ρέμα, ο περίφημος ''Μύλος του Βασίλη''. Δυστυχώς, εγκαταλειμμένος. Διαθέτει νεροτροβιά και μαντάνι. Είναι ίσως το μοναδικό μαντάνι στην Ευρυτανία που έχω δεί, διαλυμένο μεν, αλλά υπάρχει. Εξυπηρετούσε τους Αραχωβιτσιώτες, αλλά και τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Το μαντάνι ήταν σύστημα μηχανισμού, υδροκίνητο που επεξεργάζονταν με παλμικές κινήσεις τα μάλλινα και βαριά χαλιά. Είναι κρίμα, θα μπορούσε από το υπάρχον μαντάνι να κατασκευαστεί παρόμοιο και να τεθεί σε λειτουργία, παράλληλα με τον μύλο και τη νεροτροβιά, για λόγους Ιστορικούς και πολιτισμικούς, στην υπηρεσία της εκπαίδευσης και της τουριστικής προβολής του τόπου μας, κόντρα στη συνεχόμενη απαξίωση της παλιάς ευρυτανικής οικονομίας, που σβήνει στους ξενόφερτους αγχωτικούς νεοβάρβαρους ρυθμούς ζωής”. Πηγή: http://www.evrytania.eu

Αλλά και στις περιστασιακές εξοχίτικες κατοικίες:
- το Πετράλωνο, πίσω στο βράχο, στο μονοπάτι για τους Δομιανούς. Κατοικήθηκε, μαζί με τα ζώα, περιστασιακά από το Σπυρογληγόρη, ΧουλιαροΚώτσο και τελευταία από τον Αριστείδη(Γραβάνη). Ιδιοκτησία του Γρηγόρη Σπυράκη, δεν είμαι σίγουρος αν το πούλησε στον Αριστείδη.
- το Κατσιφέικο, ανήκε στον παπού του παπού μας, τον ΣταμελοΓιώργο. Το έδωσε σε έναν Κατσίφα για πληρωμή, γιατί τον φιλοξένησε ένα χειμώνα, όταν τον κυνηγούσε το απόσπασμα(μάλλον του Όθωνα) πριν το 1850. Με την παραχώρηση αυτή άλλαξαν και τα σύνορα των δύο χωριών. Μετακινήθηκαν τα όρια σε βάρος της Αραχωβίτσας και υπέρ της Χόχλιας για να συμπεριλάβουν το Κατσιφέικο…
- η Ασβεσταριά, ήταν το πρώτο σπίτι του παππού και της γιαγιάς. Όταν παντρεύτηκαν γύρω στα 1907, εκεί πήγαν ως νέο ζευγάρι να μείνουν. Σήμερα υπάρχει ακόμα το Καλύβι μας, σε κακά χάλια. Το χρησιμοποιήσαμε πότε ως στάνη και πότε ως αποθήκη - αχερώνα. Στο σεισμό του 1966 κοιμηθήκαμε κάποιες βραδιές, γιατί θεωρούνταν πιο ασφαλές. Το σπίτι μας είχε πάθει σοβαρές ζημιές, κυρίως στη στέγη. Αργότερα ο πατέρας εκεί είχε τα γίδια, χειμώνα – καλοκαίρι. Σαν τώρα θυμάμαι τα γκεσέμια στον κάτω τοίχο του χωραφιού, που τα φωτογράφιζα με την πρώτη μου φωτογραφική μηχανή, γύρω στο 1978, τη ρώσικη ΖΕΝΙΤ
- το Αντωνέικο πάνω από το χωριό, πρέπει να είχε κάποιο σπίτι, δεν ξέρω, πρέπει να μάθω
- Τα Καψοχώραφα, στη ράχη προς τα Κόκαλα, πρέπει να είχε βλάχικες καλύβες και κονάκια βλάχικα

Τα εξωκκλήσια
- Ο Άη Δημήτρης. Πανηγύριζε τ’ Αη Δημήτρη
- Η Πανα(γ)ιά. Πανηγύριζε στις 8 Σεπτεμβρίου αλλά λειτουργούσε κάθε χρόνο ο παπάς και στης Ζωοδόχου Πηγής, την Παρασκευή της Διακαινησίμου
- Ο ΑηΛιάς, δεν φαίνονται ούτε τα ερείπια πια… στην κορυφή στον Αη-Λιά, στο Σπυρέικο το κτήμα, κάτω από το Γλα

Αρχαιολογικοί μας χώροι, που κατοικήθηκαν από τους προγόνους μας…
- Ο Γλας Κατά καιρούς βρέθηκαν αρχαιολογικά ευρήματα οικιακής και πολεμικής χρήσης, μεταξύ των οποίων το αγαλματίδιο του θεού Διόνυσου, έργο του 2ου π.Χ. αιώνα, ύψους 0,48 μ., (σήμερα φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. πηγή www.evrytan.gr
- Η Παλαιοκαστρίνα όπου βρέθηκε πλήθος ερειπίων, αγαλματιδίων και νομισμάτων του 3ου π.Χ. αι. πηγή www.evrytan.gr
- Τα Χτίρια. Πρέπει να ήταν παλιό χωριό. Είναι απέναντι από το χωριό και κάτω από το Σταυρό
- Τα παλιοχώρια. Ήταν κάτω από τον Άγιο Δημήτριο. Νομίζω ότι εκεί έχουν βρεθεί ερείπια σπιτιών και πιθανόν νεκροταφείου

Εδώ είναι το Στοκέικο, όπως είναι σήμερα

Της Ζάχενας, όπως φαίνεται από το δρόμο

Το σπίτι μας, πριν αλλάξει η σκεπή

το σπίτι μας όπως φαίνεται σήμερα

Η Πανα(γ)ιά, η εκκλησία